საზოგადოებრივი განხილვის საგნად იქცა პროფესორ მარინე ჩიტაშვილის განცხადება, რომელიც გადაცემაში „ახალი ფორმულა“ 4 ოქტომბრის მოვლენებს შეეხო.
მისი შეფასებით, ის დღე „გადამწყვეტი იქნებოდა, სისხლი რომ დაღვრილიყო“. ეს ფრაზა, რომელიც თითქოს მშვიდად, აკადემიური ტონით ითქვა, რეალურად შეიცავს ღრმა და სახიფათო გზავნილებს და როდესაც ასეთი აზრი მოდის უნივერსიტეტის პროფესორისგან, რომელსაც სტუდენტები აღიქვამენ ცოდნისა და ავტორიტეტის წყაროდ, საკითხი მხოლოდ ინდივიდუალურ მოსაზრებად აღარ რჩება – ის გადაიქცევა განათლებისა და აკადემიური ეთიკის სერიოზულ გამოწვევად.
დღეს, როცა საზოგადოება პოლარიზებულია და დემოკრატიული ინსტიტუტებისადმი ნდობა ისედაც შერყეულია, პედაგოგის მხრიდან ძალადობის მინიშნებით გამართლება საფრთხეს უქმნის არამხოლოდ სტუდენტთა ცნობიერებას, არამედ უნივერსიტეტის მისწრაფებასაც – იყოს ჰუმანიზმის, თავისუფალი აზროვნებისა და პასუხისმგებლიანი მოქალაქეობის ფორმირების სივრცე.
ამიტომ საჭიროა მკაფიო შეფასება, რატომ არის მსგავსი განცხადება შეუთავსებელი უმაღლესი განათლების მიზნებთან და რა ზიანს აყენებს იგი აკადემიურ გარემოს, სტუდენტურ ფასეულობებსა და თავად განათლების არსს.
მივყვეთ პუნქტობრივად:
- როდესაც პროფესორი ამართლებს ძალადობას – ის უგულვებელყოფს საქართველოში უმაღლესი განათლების ძირითადი მიზნებს
პროფესორის სიტყვა სტუდენტისთვის ავტორიტეტულია. ბევრ სტუდენტს არ ჰყოფნის ცოდნა და გამოცდილება, რომ ამოიცნოს მანიპულაციური ან მორალურად სახიფათო გზავნილი. როცა ის ტელეეთერში ამბობს, რომ პროტესტი „გადამწყვეტი იქნებოდა, სისხლი რომ დაღვრილიყო“, ეს მესიჯია, რომ ძალადობა შეიძლება გახდეს პროგრესის წინაპირობა. ასეთი ნარატივი ეწინააღმდეგება განათლების მიზანს – დემოკრატიისა და ჰუმანიზმის იდეალებზე ორიენტაციას, რომლებიც აუცილებელია სამოქალაქო საზოგადოების არსებობისა და განვითარებისათვის.
- მსგავსი გამოსვლები ნორმალიზებას უკეთებს აგრესიას, როგორც პოლიტიკური ინსტრუმენტს
როცა საზოგადოებრივ ტრაგედიაზე საუბრობს აკადემიური ტონით, თითქოს ეს “ლოგიკური ფაზა” იყოს, ის სტუდენტებში ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ პოლიტიკური მიზნის მისაღწევად ძალადობა მისაღებია. ეს უკვე არამხოლოდ ეთიკური, არამედ მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის დარღვევაა – უნივერსიტეტი უნდა ავითარებდეს კრიტიკულ აზროვნებას, რომელიც გამომდინარეობს ჰუმანიზმის იდეალებიდან.
- არღვევს სტუდენტთა მორალურ ორიენტაციას
სტუდენტებს პროფესორისგან გადაეცემათ არამხოლოდ თეორიები, არამედ ღირებულებებიც. როცა მათ წინაშე დგას ადამიანი, რომელიც სიცოცხლის ფასს პოლიტიკურ სპექტაკლში დრამატულობის ელემენტად განიხილავს, შედეგად სტუდენტი კარგავს იმ ცოდნის ნამდვილ აზრს, რომლის მიზანიცაა ჰუმანურობაზე, დემოკრატიასა და მშვიდობიან განვითარებაზე ორიენტირებული მოქალაქის ფორმირება. ასეთი სწავლება აბნევს ახალგაზრდას, უკარგავს სწორი და არასწორის გარჩევის უნარს და უნივერსიტეტს აქცევს არა თავისუფალი აზროვნების, არამედ დამახინჯებული იდეების გამტარად.
- ის აზიანებს აკადემიურ ნეიტრალობას
უნივერსიტეტი არ არის პარტიული ტრიბუნა. პროფესორის მოვალეობაა, მოსწავლეს ასწავლოს ფიქრი, და არა როგორ იფიქროს. როცა პედაგოგი საჯაროდ გამოთქვამს პოლიტიკურად დამუხტულ და ეთიკურად სარისკო მოსაზრებებს, შემდეგ კი იმავე იდეებით შედის აუდიტორიაში, იქ უკვე აღარ რჩება თავისუფალი აზრის სივრცე – იქ ჩნდება გავლენა, ზეწოლა და იდეოლოგიური ტენდენცია.
- ის ანგრევს ნდობას განათლების ინსტიტუტისადმი
სტუდენტები და საზოგადოება ელიან, რომ პროფესორი იქნება კრიტიკული, მაგრამ მიუკერძოებელი. როცა მასზე შთაბეჭდილება იქმნება, რომ ის პოლიტიკური აქტივისტივით საუბრობს და არა – მეცნიერივით, იკლებს ნდობა უნივერსიტეტისადმი. ასეთი ქცევა მთლიანად აკადემიურ სისტემას აყენებს დარტყმის ქვეშ.
- ის ასწავლის გულგრილობას და არა – პასუხისმგებლობას
როცა ადამიანი, რომელსაც თაობა უსმენს, მშვიდად ამბობს, რომ „თუ სისხლი იქნებოდა, მაშინ ამ დღეს მნიშვნელობა ექნებოდა“, ის ახალ თაობას უჩვენებს, თითქოს მიზნის მნიშვნელობა მსხვერპლით იზომება. ასე ნელ-ნელა ყალიბდება საზოგადოება, სადაც ადამიანური ტკივილი კარგავს ფასს და ტრაგედია პოლიტიკურ სცენარად იქცევა.
- ის ქმნის ტოქსიკურ ბალანსს ემოციასა და ცნობიერებას შორის
როცა აკადემიკოსი საჯაროდ საუბრობს პოლიტიკურ მოვლენებზე ემოციურად, თითქოს “სისხლის გარეშე ცვლილება არ არსებობს”, ის უბიძგებს ახალგაზრდებს ფანატიზმისკენ. საზოგადოებივი ცნობიერება კი მაშინ ხდება საშიში, როდესაც აზროვნების ადგილს იკავებს ემოცია და რეალობის ნაცვლად იკვებება პოლიტიკური ექსტრემებით.
- ქმნის შიშზე დაფუძნებულ გარემოს აუდიტორიაში
სტუდენტები შესაძლოა არ ეთანხმებოდნენ პროფესორის მოსაზრებებს, მაგრამ რადგან ის ავტორიტეტულია, ხშირად ჩუმდებიან. ასე იქმნება გარემო, სადაც განსხვავებული აზრი აღიქმება წინააღმდეგობად და არა ინტელექტუალურ დიალოგად. სწორედ ამ დროს ქრება თავისუფალი აზრის კულტურა – უნივერსიტეტის ფუნდამენტური ღირებულება.
- ის ზღუდავს სტუდენტთა შემოქმედებით და ინტელექტუალურ პოტენციალს
(მიზანთან შესაბამისობა – პუნქტი გ): „პიროვნული პოტენციალის რეალიზება, შემოქმედებითი უნარ-ჩვევების განვითარება…“)
როცა პროფესორი აგრესიულ და ნიჰილისტურ გზავნილებს ავრცელებს, სტუდენტს აღარ უჩნდება სურვილი იფიქროს, შექმნას, იაზროს განსხვავებულად. აკადემიური გარემო, რომელიც უნდა უწყობდეს ხელს შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას, გადაიქცევა შიშითა და მორჩილებით გაჟღენთილ სივრცედ. ასეთ პირობებში განათლება კარგავს განვითარებით მიზანს და იქცევა მექანიკურ პროცესად – ფორმალურად, დიპლომის მიღების გზად, მაგრამ არა პიროვნული ზრდის საშუალებად.
- ასუსტებს სამეცნიერო კვლევის ეთიკურ საფუძველს და პროფესიულ პასუხისმგებლობას
(მიზანთან შესაბამისობა – პუნქტი დ): „ახალი სამეცნიერო პერსონალის მომზადება და სამეცნიერო კვლევის პირობების უზრუნველყოფა…“)
როცა აკადემიკოსი საჯაროდ ამართლებს ძალადობას, ის აკნინებს მეცნიერის როლს საზოგადოებაში – კვლევის, სიმართლის ძიებისა და ობიექტურობის სიმბოლოს. ასეთი დამოკიდებულება ახალ თაობას აცლის იმ შეგრძნებას, რომ მეცნიერება უნდა ემსახურებოდეს ადამიანის კეთილდღეობას და არა პოლიტიკური ექსტრემიზმის გამართლებას. საბოლოოდ, ასეთი მიდგომა აფერხებს სამეცნიერო ეთიკის, პროფესიული კეთილსინდისიერების და აკადემიური პატიოსნების კულტურას – რაც არის განათლების სისტემის სიცოცხლისუნარიანობის საფუძველი.
უნივერსიტეტი არის სივრცე, სადაც ცოდნასთან ერთად ყალიბდება ფასეულობები და საზოგადოებრივი პასუხისმგებლობა. პროფესორის როლი ამ პროცესში მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემა კი არა, არამედ განათლების სულიერი საფუძვლის – გონიერების, ეთიკისა და ჰუმანიზმის შენარჩუნებაცაა. როცა აკადემიური სიტყვა კარგავს ამ მისწრაფებას, ზიანდება არამხოლოდ სტუდენტი, არამედ თავად განათლების არსი. ამიტომ აუცილებელია, რომ უნივერსიტეტმა მუდმივად გააძლიეროს პროფესორების ეთიკური პასუხისმგებლობა, აკადემიური ნეიტრალობა და განათლებისადმი ნდობა, რათა ცოდნის სივრცე დარჩეს თავისუფალი აზროვნების, და არა იდეოლოგიური გავლენის ადგილად.
ავტორი: დიანა ლიპარტელიანი
